Kontekst: kryzys uchodźczy i reakcja Polski

Inwazja Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 r. wywołała bezprecedensowy kryzys humanitarny, zmuszając miliony Ukraińców do opuszczenia domów. Polska, jako kraj sąsiadujący, przyjęła największą liczbę uchodźców, stając przed ogromnymi wyzwaniami logistycznymi, administracyjnymi i społecznymi. Wymagało to natychmiastowych rozwiązań w celu zapewnienia pomocy, rejestracji i legalizacji pobytu. Polska szybko wdrożyła rozwiązania legislacyjne i technologiczne, aby usprawnić te procesy.

Diia.pl jako pionierskie rozwiązanie cyfrowe

Diia.pl, uruchomione w lipcu 2022 r. przez Ministerstwo Cyfryzacji, jest "rewolucyjnym rozwiązaniem". Polska wykorzystała swoją istniejącą, dobrze rozwiniętą infrastrukturę cyfrową (mObywatel, Profil Zaufany), aby zapewnić uchodźcom bezpieczne potwierdzanie tożsamości. Zamiast tworzyć nowy system od podstaw, co byłoby czasochłonne, Polska zaadaptowała istniejące narzędzia, demonstrując elastyczność administracji cyfrowej. Nazwa "Diia.pl" nawiązuje do ukraińskiej platformy "Diia", symbolizując współpracę i wsparcie.

Ukraiński minister ds. transformacji cyfrowej, Mychajło Fedorow, określił Diia.pl jako "jeden z pierwszych wspólnych projektów cyfrowych" i wyraził nadzieję na przyszłą współpracę cyfrową z krajami UE, co podkreśla polityczny gest wsparcia i toruje drogę do integracji Ukrainy ze standardami UE.

Podwójna rola: elektroniczny dokument tożsamości i pierwsze w UE cyfrowe zezwolenie na pobyt

Diia.pl to zarówno elektroniczny dokument tożsamości w Polsce, jak i pierwsze w UE w pełni cyfrowe zezwolenie na pobyt. Ułatwia codzienne życie w Polsce i legalne podróżowanie w UE. Uznanie Diia.pl jako pierwszego w pełni cyfrowego zezwolenia na pobyt w UE może wpłynąć na rozwój Europejskiego Portfela Tożsamości Cyfrowej. Diia.pl służy jako rzeczywisty, wielkoskalowy przypadek testowy, dostarczając cennych lekcji na temat cyfrowych dokumentów pobytowych, ich transgranicznego uznawania, bezpieczeństwa i adopcji przez użytkowników.

Krajowa podstawa prawna

Głównym aktem jest "specustawa" z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy. Artykuł 10 tej ustawy bezpośrednio reguluje Diia.pl i pobieranie danych. Szybkie uchwalenie tej ustawy (niedługo po rozpoczęciu konfliktu) pokazało zdolność rządu do tworzenia zwinnych ram prawnych w odpowiedzi na kryzysy. Regulacje odwołują się także do Ustawy o ewidencji ludności w zakresie pozyskiwania danych. Ministrem właściwym jest Minister Cyfryzacji.

Notyfikacja Komisji Europejskiej i jej implikacje

12 lipca 2022 r. polskie MSWiA formalnie notyfikowało Komisji Europejskiej Diia.pl jako dokument potwierdzający legalny pobyt i kwalifikujący się jako zezwolenie na pobyt. Informacja została przekazana państwom członkowskim UE i strefy Schengen. Notyfikacja była niezbędna do uznania Diia.pl przy przekraczaniu granic zewnętrznych UE i podróżach w strefie Schengen. Proces ten ilustruje działanie mechanizmów solidarności UE oraz znaczenie ustalonych procedur walidacji dokumentów krajowych na poziomie UE, co zapewnia, że inne państwa członkowskie są świadome i uznają dokument.

Status formalnego dokumentu pobytowego

Po notyfikacji, Diia.pl stało się formalnym dokumentem pobytowym, potwierdzającym legalność pobytu uchodźców wojennych w Polsce. Wraz z ważnym dokumentem podróży (np. paszportem), uprawnia do przekraczania granicy zewnętrznej UE i podróżowania w strefie Schengen przez 90 dni w każdym 180-dniowym okresie. Fakt, że Diia.pl jest dokumentem w pełni cyfrowym, a mimo to uzyskał ogólnounijne uznanie, jest znaczącym krokiem. Sugeruje to rosnącą akceptację dla cyfrowej dokumentacji, pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa i weryfikowalności. Może to utorować drogę innym państwom członkowskim do przyjęcia podobnych rozwiązań.

MSWiA notyfikowało również zaświadczenie o korzystaniu z ochrony czasowej dla obywateli innych niż ukraińscy, objętych ochroną czasową, co wskazuje na wielotorowe podejście.

Aplikacja mObywatel jako platforma (cyfrowy portfel)

Diia.pl jest usługą w ramach rządowej aplikacji mObywatel, wydawanej przez KPRM. mObywatel działa jako cyfrowy portfel na różne dokumenty (mDowód, prawo jazdy) i usługi. Działa na Android (6.0+) i iOS (13.0+).

Szyfrowanie danych i bezpieczne przechowywanie na urządzeniu

Dane osobowe z Rejestru PESEL są szyfrowane i przechowywane bezpośrednio na urządzeniu mobilnym użytkownika. Zastosowano silne mechanizmy szyfrowania. Dostęp do aplikacji mObywatel jest chroniony hasłem/PINem. Smartfon działa jako bezpieczny token, co jednak niesie ryzyko w przypadku jego utraty lub kompromitacji (choć ograniczone przez szyfrowanie/hasło aplikacji).

Wizualne elementy zabezpieczające (interaktywny podgląd)

Diia.pl zawiera dynamiczne elementy wizualne do weryfikacji przez człowieka, zapobiegające fałszerstwom. Najedź kursorem lub kliknij na elementy poniższego podglądu, aby dowiedzieć się więcej:

Uwierzytelnianie oparte na certyfikatach kryptograficznych

Przy aktywacji tworzony jest certyfikat kryptograficzny (ważny do roku), przypisany do użytkownika i urządzenia, używany do uwierzytelniania w innych systemach (np. eRecepta, UCC przez systemy Centrum e-Zdrowia). Diia.pl można aktywować na max. 3 urządzeniach. Zaufanie pochodzi z centralnych rejestrów (PESEL) i urzędów certyfikacji.

Ochrona danych i zgodność z RODO

Administratorem danych jest Minister Cyfryzacji. Powołano Inspektora Ochrony Danych. Przetwarzanie danych opiera się na art. 6 ust. 1 lit. e) RODO (zadanie w interesie publicznym) w zw. z art. 19h Ustawy o informatyzacji i art. 10 Ustawy o pomocy. Użytkownikom przysługują prawa RODO (dostęp, sprostowanie, sprzeciw, ograniczenie, skarga do UODO). Dane przechowywane są przez 6 lat od ostatniej aktywności. Podmioty przetwarzające: Centralny Ośrodek Informatyki, NASK PIB.

Podsumowanie roli Diia.pl jako innowacyjnego narzędzia reagowania kryzysowego

Diia.pl wyłoniło się jako kluczowe, innowacyjne narzędzie w odpowiedzi na kryzys uchodźczy. Jego szybkie wdrożenie, wykorzystujące polską infrastrukturę cyfrową, pokazało zdolność adaptacji. Uznanie za pierwsze w UE w pełni cyfrowe zezwolenie na pobyt stanowi precedens, demonstrując jak narzędzia cyfrowe zwiększają odporność społeczną, zapewniając ciągłość tożsamości i dostęp do praw dla osób wysiedlonych.

Wkład w samodzielność uchodźców i integrację cyfrową

Diia.pl znacząco ułatwiło potwierdzanie legalności pobytu, dostęp do usług (e-recepty) i mobilność w strefie Schengen. Przyczyniło się do samodzielności, poczucia bezpieczeństwa i integracji uchodźców z polskim cyfrowym ekosystemem usług publicznych.

Ciągła potrzeba adaptacji, rozwiązywania wyzwań i wsparcia

Wyzwania (wykluczenie cyfrowe, problemy techniczne, dane statusu UKR) wymagają ciągłej uwagi. Sukces technologiczny musi iść w parze z równym dostępem i zabezpieczeniami przed błędami systemowymi. Niezbędne jest doskonalenie systemu, wsparcie użytkowników oraz utrzymanie jasności prawnej, zwłaszcza w kontekście przedłużenia ochrony i nowych systemów (EES).

Potencjał jako model dla innych cyfrowych usług publicznych

Doświadczenia z Diia.pl są cenne dla innych cyfrowych usług publicznych i zarządzania kryzysowego. Jako pierwsze cyfrowe zezwolenie na pobyt w UE, wyznacza standardy i może wpłynąć na podejście UE do cyfrowych dokumentów.

Słowa ukraińskiego ministra Mychajła Fedorowa, określające Diia.pl jako "jeden z pierwszych wspólnych projektów cyfrowych z krajami UE", sugerują perspektywę dalszej współpracy cyfrowej i potencjalne wykorzystanie tego modelu, być może przyspieszając przejście na oficjalną dokumentację cyfrową w całej UE.

Diia.pl to świadectwo polskiej solidarności i innowacyjności oraz ważne studium przypadku w globalnej transformacji cyfrowej administracji publicznej, budującej odporne i inkluzywne społeczeństwa.